Κοινωνικά Προβλήματα

Πρόλογος

Η συμβίωση των ανθρώπων έχει & τις αρνητικές της πλευρές. Δεν είναι πάντα ειρηνική συμβίωση & συνεργασία. Η κοινωνία των ανθρώπων συνταράζεται από πολέμους, λαοί ή τάξεις υποφέρουν από φτώχεια, η εγκληματικότητα απειλεί τη ζωή μας & δημιουργεί ανασφάλεια, ο ανταγωνισμός αυξάνει το άγχος, ο ρατσισμός είναι απειλή για τις μειονότητες..

     Τα κοινωνικά προβλήματα αποτελούν την τραγική όψη της κοινωνικής μας ζωής. Καταστρέφουν την ευτυχία μας, την ποιότητα της ζωής μας, δημιουργούν πόνο & δυστυχία για μεγάλα ή μικρά τμήματα της κοινωνίας & τελικά πληρώνουμε όλοι μας γι’ αυτά.

     Η έρευνα των κοινωνικών προβλημάτων δεν ανήκει σε μια συγκεκριμένη επιστήμη. Η κοινωνιολογία συνήθως τα παραμερίζει & ασχολείται με πιο θεωρητικά προβλήματα. Για να προσεγγίσει κανείς τα κοινωνικά προβλήματα, είναι ανάγκη να αξιοποιήσει τα πορίσματα της Κοινωνικής Ψυχολογίας, της Κοινωνιολογίας & όλων των άλλων κοινωνικών επιστημών. Δεν ωφελεί να φιλολογούμε πάνω στα κοινωνικά προβλήματα, όπως συνήθως γίνεται.

     Διαφωτίζοντας τα κοινωνικά προβλήματα & φέρνοντας στην επιφάνεια τα αίτιά τους δεν βοηθάμε απαραίτητα στη λύση τους. όπως παρατηρήθηκε, με το να ιδρύουμε τμήματα Πολεμολογίας στα πανεπιστήμια, δεν πετυχαίνουμε την κατάργηση ή τον περιορισμό των πολέμων. Ωστόσο η συνειδητοποίηση των προβλημάτων είναι κάτι προτιμότερο από την τέλεια άγνοιά τους. Έπειτα, ο διαφωτισμός ορισμένων προβλημάτων οδηγεί σε κάποιες προσπάθειες  για τη λύση τους. Οι προσπάθειες αυτές μερικές φορές φέρνουν αποτέλεσμα. Ακόμα & η ποσοτική αποδυνάμωση κάποιων προβλημάτων, η μείωση της έντασης & της έκτασής τους είναι κάτι που πρέπει να μας ικανοποιεί.

     Η εξέταση των προβλημάτων γίνεται με τρόπο απλό, γιατί το έργο απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό. Η αλληλεξάρτηση των κοινωνικών προβλημάτων κάνει αδύνατη την αποφυγή της επανάληψης ορισμένων σκέψεων & διαπιστώσεων.

------- ------- ------- ------- ------- ------- -------

Το όραμα της ιδανικής κοινωνίας.

     Ορισμένοι φιλόσοφοι, όπως μίλησαν για τέλειο άνθρωπο, έτσι έφτασαν στην ιδέα & μιας τέλειας κοινωνίας. Την κοινωνία αυτή δεν την φαντάστηκαν απλώς σαν μια κοινωνία που λειτουργεί ιδανικά & δεν παρουσιάζει προβλήματα, αλλά & σαν μια κοινωνία που έχει μια συγκεκριμένη οργάνωση. Ας θυμηθούμε την «Πολιτεία» του Πλάτωνα. Ο μεγαλοφυής αυτός φιλόσοφος σχεδίασε μια πόλη-κράτος που αποτελείτο από τρεις τάξεις, α) από τους γεωργούς & τους τεχνίτες που δημιουργούν τα υλικά μέσα της ζωής, β) τους φύλακες που ζουν σε κοινόβια & αναλαμβάνουν την υπεράσπιση της πόλης & γ) τους φιλοσόφους-άρχοντες, τους εξειδικευμένους στη διακυβέρνηση της πόλης.

     Τελικός σκοπός της πολιτείας είναι κατά τον Πλάτωνα όχι η υλική ευημερία αλλά η ηθική τελειοποίηση των πολιτών της. Αυτή συνεπάγεται & την πραγματική ευτυχία τους. Ιδεολογικά στην πιο κάτω πολιτεία θα κρατούσε η ιδεαλιστική φιλοσοφία του Πλάτωνα & θα αποβάλλονταν από το εκπαιδευτικό της σύστημα όλες οι άλλες φιλοσοφίες & ιδεολογίες, ακόμα & ο όμηρος ο κατεξοχήν παιδαγωγός της αρχαίας Ελλάδας, που έχει το τρομερό μειονέκτημα να παρουσιάζει τους θεούς με ανθρώπινα ελαττώματα.

     Το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης που συνέλαβε ο Πλάτωνας δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Και το κυριότερο, κάθε άλλο παρά ιδανικό είναι, αφού καθιερώνει ένα είδος πνευματικού ολοκληρωτισμού & ιδεολογικού μονισμού. Ο Πλάτωνας θεωρήθηκε ο εισηγητής του ολοκληρωτικού κράτους.

     Για ιδανική κοινωνία μίλησε & ο μαρξισμός. Η ιδανική αυτή κοινωνία είναι μια κουμμουνιστικά οργανωμένη κοινωνία, μια κοινωνία που έχει κοινωνικοποιήσει όλα τα μέσα παραγωγής, έχει φτιάξει μια κεντρικά διευθυνόμενη οικονομία & έχει καταργήσει τις κοινωνικές τάξεις με τα αντίθετα συμφέροντά τους. Στο πιο πάνω μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης θα έφτανε η κοινωνία με ιστορική αναγκαιότητα & νομοτέλεια. Το γνωρίσαμε το σύστημα αυτό. Ήταν ένα σύστημα με μια γραφειοκρατική οικονομία που διατηρείτο κάτω από την επαγρύπνηση του κομμουνιστικού κόμματος.

     Οι μαρξιστές μιλούσαν συνέχεια για έναν νέο άνθρωπο μέσα σε μια νέα κοινωνία, από τα οποία θα εξαφανίζονταν όλα τα κακά & όλα τα προβλήματα. Αυτά θα ήταν τα ενδημικά κακά μόνο του καπιταλισμού. Το κομμουνιστικό σύστημα θα ήταν ακόμη & η προϋπόθεση μιας άριστης ψυχικής υγείας. Η ψυχοπάθεια & η σχιζοφρένεια αναπτύσσονται μόνο μέσα στο κλίμα του σκληρού ανταγωνισμού & της σύγχυσης που επικρατούν στον καπιταλιστικό κόσμο. Ποτέ δεν είδαμε δείγματα του νέου, ελεύθερου, ολοκληρωμένου & αδίχαστου ανθρώπου, που επαγγελλόταν ο κομμουνισμός, ενώ πολιτικά το νέο αυτό σύστημα είχε την τυπική συγκρότηση ενός ολοκληρωτικού ανελεύθερου & συνεπώς & αντιανθρώπινου  καθεστώτος, που επέβαλε ακόμα & μια ομοιόμορφη ιδεολογία, τον διαλεκτικό υλισμό, από τον οποίο κανένας δεν επιτρεπόταν να παρεκκλίνει. Τελικά το σύστημα αυτό δεν κατόρθωσε να επιβιώσει.

     Το συμπέρασμα είναι ότι ο άνθρωπος, που έχει την τάση προς την τελειότητα & φτιάχνει τέλεια & ιδανικά σχήματα δεν μπόρεσε να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο & τέλειο σχήμα κοινωνικής οργάνωσης. Η κοινωνία εξελισσόταν & εξελίσσετε εντελώς εμπειρικά ή τυχαία, χωρίς σχεδιασμούς ή ορθολογική οργάνωση. Μοιάζει με έναν αυτοαναπτυσσόμενο οργανισμό, του οποίου μάλιστα η ανάπτυξη δεν είναι δυνατό να προβλεφθεί, να προδιαγνωστεί. Πολύ περισσότερο δεν είναι δυνατό να επηρεαστεί.

     Ωστόσο η έννοια του οράματος δεν έχει εκλείψει. Πολιτικά κόμματα μιλούν συνέχεια για κοινωνικά οράματα, δηλ. για ουτοπικά σχήματα. Και όμως τα κόμματα, όταν μιλούν για οράματα, δεν εννοούν ουτοπίες, αλλά καθοδηγητικά σχήματα, κατευθυντήριες ιδέες, που βρίσκονται μέσα στα προγράμματα τους & που με τη βοήθειά τους θα λύσουν τα προβλήματα & θα ανανεώσουν την κοινωνία. Τα πολιτικά προγράμματα θα έπρεπε να χαρακτηρίζει το ρεαλιστικό στοιχείο. Και όμως τα κόμματα μιλούν για οράματα. Τα προγράμματα είναι λέξη πεζή, δεν ενθουσιάζει. Γενικά ο ρεαλισμός δεν ενθουσιάζει. Χρειαζόμαστε φαντασία, όραμα, δηλ. ουτοπία.

     Επιστρέφουμε στο θέμα της ιδανικής κοινωνίας. Μια τέτοια κοινωνία θα την φανταζόμασταν σαν και κοινωνία απαλλαγμένη από όλα τα θλιβερά της προβλήματα, από τους πολέμους, την φτώχεια, την εγκληματικότητα, τη χρήση των ναρκωτικών κ.λπ. Θα την φανταζόμασταν  σαν μια υγιή κοινωνία, τουλάχιστον από άποψη ψυχική, γιατί όσο αφορά τη σωματική υγεία, αυτήν πάντοτε θα την απειλούν τα μικρόβια & το νέφος. Το πρόβλημα είναι: πως μπορούμε να φτάσουμε σε μια κοινωνία απαλλαγμένη από τα γνωστά προβλήματά της; Σε μια ολοκληρωτική λύση των προβλημάτων δεν μπορούμε να ελπίζουμε. Το πιο λογικό θα ήταν η προσπάθεια για μείωση της έντασης των κοινωνικών προβλημάτων. Ούτε αυτό όμως καταφέρνουμε. Όχι μόνο δεν μπορούμε να περιορίσουμε τα κοινωνικά προβλήματα, αλλά συνέχεια τα επιδεινώνουμε & η κοινωνία βυθίζεται σε μια όλο & μεγαλύτερη δυστυχία.

     Ίσως δεν έχουμε βρει τις κατάλληλες μεθόδους. Πότε όμως θα τις ανακαλύψουμε; Όσον αφορά ειδικά το κοινωνιοψυχολογικά προβλήματα, έχουν προταθεί μέθοδοι αντιμετώπισης τους.  ο Άντλερ γράφει κάπου ότι θα ήταν δυνατό να αναμορφωθεί το μεγαλύτερο μέρος των εγκληματιών. Γιατί όμως δεν αναμορφώνεται; Είναι αλήθεια ότι η αντλεριανή ψυχολογία είναι εξορισμένη από την εκπαίδευση, ακόμα κι από την ανώτατη εκπαίδευση, στην οποία διδάσκεται, σχεδόν αποκλειστικά, η πειραματικά ψυχολογία, που είναι ακατάλληλη για την αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων. Η αντλεριανή Ψυχολογία, όπως & η Φροϋντική, & εκείνη του Γιούγκ, είναι εξωεκπαιδευτικές Ψυχολογίες. Μόνο ορισμένες σκόρπιες έννοιες τους γίνονται γνωστές & χρησιμοποιούνται από ψυχολόγους, ψυχίατρους ή κοινωνικούς λειτουργούς, από άτομα δηλ. που θα μπορούσαν να ασχοληθούν με προβλήματα, όπως η εγκληματικότητα, η ναρκομανία κ.πλ. Οι ειδικοί  αυτοί δεν βλέπουμε να ενεργοποιούνται ή να πραγματοποιούν αποτελέσματα στο θέμα του περιορισμού των κοινωνιο-ψυχολογικών προβλημάτων. Είναι λίγοι & δεν επαρκούν; Η μήπως οι μέθοδοί τους είναι ανεπαρκείς & λανθασμένες; Τι κάνουν το κράτος & η επιστήμη στον τομέα αυτόν; Το κράτος μάλλον δείχνει εικονικό ή πολύ περιορισμένο ενδιαφέρον. Όσο για την επιστήμη, αυτή συνήθως μένει στην θεωρητικό επίπεδο (η γνώση χάρη της γνώσης). Μόνο η Φυσική επιστήμη καταλήγει στις τεχνολογικές εφαρμογές της & μας δίνει πυραύλους, βόμβες, αεριωθούμενα κ.λπ.

     Είναι αλήθεια ότι στις ανθρωπολογικές & τις κοινωνικές επιστήμες δεν συναντούμε αρκετή πρωτοτυπία. Λίγα είναι τα εφευρετικά πνεύματα. Οι περισσότεροι επιστήμονες ακολουθούν συμβατικές μεθόδους, καθηλώνονται δογματικά σε ορισμένες ιδέες. Οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, ακόμα & οι άξιοι του ονόματός τους. φροντίζουν να μυούν τους διαδόχους τους στις μεθόδους της σχολής, στην οποία οι ίδιοι ανήκουν. Κάθε άλλη θεωρία, έστω & πρωτότυπη, ρηξικέλευθη & ίσως πιο σωστή είναι αντιπαθής & απορρίπτεται. Ο δογματισμός αυτός είναι αδύνατο να ανοίξει καινούργιους δρόμους. Αυτά τα λέμε κυρίως για την Ψυχολογία, που θα μπορούσε να συμβάλει στον περιορισμό ορισμένων προβλημάτων, δοκιμάζοντας τις θεωρίες της πάνω στην πράξη & κρίνοντας την αξία τους από τα αποτελέσματά τους.

     Παρά την άσχημη κατάσταση, δεν δικαιολογείται απόλυτη απαισιοδοξία & παραίτηση από τον αγώνα. Δεν μπορούμε να εργαζόμαστε μόνο για την παραγωγή, την οικονομική ανάπτυξη & την αύξηση των κερδών. Η ζωή πρέπει να γίνει πιο ανθρώπινη. Η προσπάθειά μας πρέπει να στραφεί & προς τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας & όλοι μας, που είναι προβλήματα κοινωνικά & ταυτόχρονα & ανθρώπινα.   Η ευημερία δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη δυστυχία που προκαλούν τα πιο πάνω προβλήματα. ούτε ο πολιτισμός μας μπορεί να υπερηφανεύεται γι’ αυτά.